Nuôi con bằng sữa mẹ đến khi nào? Cách nuôi con bằng sữa mẹ và cai sữa hiệu quả

Nuôi con bằng sữa mẹ đến khi nào là hợp lý? Đây là câu hỏi mà nhiều bậc cha mẹ băn khoăn khi muốn đảm bảo dinh dưỡng tốt nhất cho bé. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), trẻ nên được bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu và tiếp tục duy trì sữa mẹ kết hợp ăn dặm đến 2 tuổi hoặc lâu hơn. Tuy nhiên, thời điểm cai sữa phù hợp còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như sự phát triển của bé và điều kiện của mẹ. Trong bài viết này, Tiki sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về lợi ích của sữa mẹ, dấu hiệu sẵn sàng cai sữa và cách thực hiện hiệu quả.

Cho con bú kéo dài là gì?

Thuật ngữ “cho con bú kéo dài” có ý nghĩa khác nhau tùy theo văn hóa, tôn giáo và khu vực sinh sống của gia đình. Ở nhiều nơi, trẻ bú mẹ trong năm đầu tiên là điều bình thường, nhưng sau đó hầu hết các bà mẹ bắt đầu cai sữa. Thống kê cho thấy khoảng 36% trẻ vẫn bú mẹ ở 12 tháng tuổi, nhưng con số này giảm xuống còn 15% khi trẻ được 18 tháng. Nhiều người cho rằng nếu tiếp tục cho bú sau 12 tháng thì được coi là bú kéo dài.

Các hình thức của sữa mẹ cần biết

Để nuôi con bằng sữa mẹ đúng cách và hiệu quả, mẹ cần hiểu rõ các loại sữa mẹ và đặc điểm của từng loại.

Sữa non

Sữa non là nguồn sữa đầu tiên bé nhận được khi bú mẹ. Loại sữa này có màu vàng, kết cấu đặc và giàu dinh dưỡng, đặc biệt là protein và hợp chất tăng cường miễn dịch. Sữa non được tiết ra từ cuối thai kỳ đến vài ngày sau sinh, giúp cung cấp năng lượng và bảo vệ bé trong những ngày đầu đời. Theo bác sĩ Nguyễn Thị Quý Khoa, mẹ nên cho bé bú ngay sau sinh để tận dụng nguồn sữa quý giá này.

Sữa chuyển tiếp

Sau khi hết sữa non, tuyến sữa sẽ tiết ra sữa chuyển tiếp trong khoảng 5-15 ngày. Thành phần dinh dưỡng trong sữa này tăng dần theo thời gian và ngày càng giống với sữa trưởng thành.

Sữa trưởng thành

Sữa trưởng thành xuất hiện khi giai đoạn sữa chuyển tiếp kết thúc. Loại sữa này chứa ít protein hơn sữa non nhưng lại giàu chất béo, giúp cung cấp năng lượng cần thiết cho bé.

Sữa đầu bữa

Đây là phần sữa tiết ra đầu bữa bú, thường có màu trắng trong, chứa nhiều nước, đường và đạm, giúp bé giải khát và cung cấp năng lượng nhanh chóng.

Sữa cuối bữa

Sữa cuối bữa được tiết ra vào cuối bữa bú, có màu trắng đục do giàu chất béo. Loại sữa này giúp bé no lâu và hỗ trợ phát triển tốt hơn.

Để bé hấp thu đầy đủ dưỡng chất, mẹ nên cho con bú cả sữa đầu bữa và sữa cuối bữa, tùy theo nhu cầu của trẻ.

Nuôi con bằng sữa mẹ đến khi nào?

Theo Học viện Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP), trẻ sơ sinh nên được bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu. Sau đó, mẹ có thể tiếp tục cho bé bú đến ít nhất 1 năm hoặc lâu hơn nếu cả mẹ và bé đều mong muốn. Trong khi đó, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến nghị nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu và kéo dài đến 2 tuổi hoặc hơn.

Như vậy, không có thời điểm cố định để cai sữa. Việc duy trì bú mẹ bao lâu tùy thuộc vào điều kiện của mẹ và nhu cầu của bé. Điều quan trọng là không nên cai sữa đột ngột, vì bé có thể quấy khóc, dễ ốm và ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất.

Đối với mẹ, cai sữa đột ngột có thể gây đau tức ngực, sốt sữa, nhiễm trùng vú hoặc thậm chí áp xe do căng sữa. Vì vậy, quá trình cai sữa nên diễn ra từ từ để đảm bảo sức khỏe cho cả mẹ và bé.

Lý do cần cho bé bú mẹ thường xuyên

Cơ thể mẹ tự động tạo sữa ngay cả khi bé chưa bú. Tuy nhiên, sau tuần đầu tiên, lượng sữa nhiều hay ít sẽ phụ thuộc vào nhu cầu bú của trẻ. Theo bác sĩ Quý Khoa, để duy trì nguồn sữa ổn định, mẹ nên cho con bú thường xuyên.

Việc bú mẹ kích thích dây thần kinh ở vú, gửi tín hiệu đến tuyến yên trong não để tiết ra hai hormone quan trọng: prolactin và oxytocin. Prolactin giúp tuyến sữa sản xuất sữa mẹ, còn oxytocin kích hoạt phản xạ tiết sữa bằng cách co các phế nang, đẩy sữa vào ống dẫn để bé bú.

Nếu mẹ cho con bú đều đặn sau 1-3 giờ (8-12 lần/ngày), mức prolactin sẽ tăng, giúp sản xuất sữa dồi dào hơn. Giai đoạn này bắt đầu từ ngày thứ 9 sau sinh và kéo dài suốt thời gian cho con bú.

Ưu và nhược điểm của nuôi con bằng sữa mẹ

Ưu điểm

• Cung cấp dinh dưỡng quan trọng, giúp bé ít ốm hơn.
• Hỗ trợ bé khi bị bệnh, dễ hấp thụ và tăng cường miễn dịch.
• Tốt cho mẹ: giảm nguy cơ tiểu đường, tim mạch, hỗ trợ kiểm soát cân nặng.
• Giúp bé an tâm, phát triển tính độc lập, giảm căng thẳng khi đi xa.
• Có thể trì hoãn kinh nguyệt, giảm khó chịu khi đến kỳ.
• Hỗ trợ cai sữa tự nhiên, tránh đột ngột gây ảnh hưởng tâm lý bé.

Nhược điểm

• Dễ bị nhận xét, chỉ trích, gây khó xử khi cho bé bú nơi công cộng.
• Khó cai sữa hơn, bé có thể phụ thuộc vào mẹ để trấn an.
• Mẹ có thể quá tải nếu mang thai trong khi vẫn cho con bú.

Cách nhận biết bé đang khát sữa

Khi đói và muốn bú, bé thường có những dấu hiệu như thè lưỡi, mút môi, liếm tay, mở miệng liên tục. Bé cũng có thể quay đầu tìm mẹ, khua tay chân, kéo quần áo, rên rỉ hoặc tỉnh giấc giữa chừng. Nếu không được bú kịp thời, bé dễ cáu gắt và quấy khóc. Mẹ nên nhận biết sớm các dấu hiệu này để cho bé bú ngay, tránh để bé quá đói dẫn đến khóc hờn, bỏ bú.

Cách cho con bú sữa mẹ đúng, chuẩn khoa học

4 điểm then chốt khi cho bé bú

• Giữ đầu và người bé thẳng hàng.
• Mặt bé quay vào vú, mũi đối diện với núm vú.
• Mẹ ôm bé sát vào người, nhìn bé âu yếm.
• Đỡ mông bé để bé có tư thế thoải mái.

Cách nâng bầu vú khi cho bé bú

• Đặt ngón tay cái lên vú.
• Các ngón còn lại tựa vào ngực phía dưới vú.
• Dùng ngón tay trỏ nhẹ nhàng nâng vú.

Hướng dẫn cho bé ngậm bắt vú đúng

• Chạm vú vào môi trên của bé.
• Đợi bé mở miệng rộng.
• Đưa bé vào vú, đảm bảo môi dưới nằm dưới núm vú.

Lưu ý khi cho bé bú

• Cho bé bú ngay sau sinh: Sữa non chứa nhiều kháng thể, giúp bé tăng cường miễn dịch.
• Cho bú theo nhu cầu: Để bé bú đến khi tự nhả vú, nếu chưa no thì chuyển sang vú bên kia.
• Tiếp tục cho bú ngay cả khi bé ốm, kể cả khi bị tiêu chảy.
• Vắt sữa nếu bé không thể bú trực tiếp: Trẻ sinh non hoặc mẹ ốm nặng có thể dùng thìa để cho bé ăn sữa mẹ.
• Nên cho bé bú ít nhất 24 tháng, không cai sữa trước 12 tháng.

Các trường hợp nào không nên cho bé bú sữa mẹ

Theo bác sĩ Nguyễn Thị Quý Khoa, nếu thuộc các trường hợp sau, mẹ không nên cho bé bú hoặc cần tham khảo ý kiến bác sĩ:

• Mắc bệnh lây nhiễm có nguy cơ truyền sang bé.
• Đang hóa trị để điều trị ung thư.
• Sử dụng chất cấm như cocaine, cần sa.
• Bé mắc hội chứng galactosemia, không dung nạp đường trong sữa mẹ.
• Đang dùng thuốc theo toa như thuốc trị đau nửa đầu, Parkinson, viêm khớp.

Mẹo để cho con bú kéo dài dễ dàng

• Nếu ngại ánh mắt xung quanh, hãy cho bé bú ở nhà trước khi ra ngoài.
• Lập lịch bú cố định, như buổi sáng sau khi thức dậy, buổi tối trước khi ngủ.
• Chuẩn bị sẵn câu trả lời nếu ai đó thắc mắc về việc cho bé bú lâu dài.
• Đánh lạc hướng bé nếu bé bú vì buồn chán hoặc để thu hút sự chú ý.
• Dạy bé “mật mã” để báo hiệu muốn bú mà không ai chú ý.
• Chăm sóc sức khỏe mẹ, ăn uống đủ chất (trái cây, rau củ quả, protein, ngũ cốc nguyên hạt, Canxi), uống nước khi cho bé bú.
• Đảm bảo dinh dưỡng cho bé sau 1 tuổi, bổ sung bữa ăn dặm ngoài sữa mẹ.
• Nếu mang thai khi đang cho con bú, lưu ý lượng sữa có thể giảm và sữa thay đổi vị.
• Cho con bú kéo dài là lựa chọn cá nhân, cần cân nhắc sao cho phù hợp với mẹ, bé và gia đình.

Cách chăm sóc nguồn sữa mẹ chất lượng cho con

Dinh dưỡng đầy đủ

• Bổ sung đầy đủ chất xơ, vitamin, khoáng chất, tinh bột.
• Uống đủ 2 lít nước/ngày để duy trì nguồn sữa dồi dào.
• Hạn chế thực phẩm công nghiệp, đồ chiên rán, cay, nóng, chua.
• Tránh xa cà phê, rượu bia, nước ngọt đóng chai.
• Khi bé từ 4 tháng tuổi, mẹ nên bổ sung sắt để tăng chất lượng sữa.

Tập luyện vừa sức

• Vận động nhẹ nhàng từ 2 tuần sau sinh, sau đó tăng dần cường độ.
• Massage ngực hàng ngày để kích thích tiết sữa, ngăn tắc sữa.

Sinh hoạt lành mạnh

• Duy trì giờ giấc ăn uống điều độ, ngủ đủ giấc, tránh thức khuya.
• Giữ tinh thần thoải mái bằng cách nghe nhạc, thiền, đọc sách.
• Chế độ sinh hoạt hợp lý giúp mẹ hồi phục nhanh và đảm bảo chất lượng sữa.

Cai sữa cho bé quá sớm có sao không?

Nếu đã xác định rõ thời gian nuôi con bằng sữa mẹ, mẹ nên tuân thủ để bé nhận đủ dưỡng chất và phát triển tốt nhất. Nếu muốn cai sữa, hãy chọn thời điểm thích hợp.

Không nên cai sữa quá sớm (trước 6 tháng) vì điều này có thể làm tăng nguy cơ bé mắc bệnh chàm, nhiễm trùng đường ruột, còi xương, biếng ăn, chậm phát triển hoặc thừa cân khi lớn. 

Khi nào nên cho con cai sữa?

• Bé có thể ngồi thẳng và lăn bóng về phía trước mà không cần bố mẹ hỗ trợ.
• Bé nói được câu ngắn ngoài những từ quen thuộc như ông, bà, bố, mẹ. Đây là giai đoạn hệ thần kinh, thính giác phát triển tốt, giúp bé diễn đạt mong muốn rõ ràng hơn.
• Bé ăn được cơm nhão, cháo, chứng tỏ khả năng nhai, nuốt đã hoàn thiện. Lúc này, mẹ có thể cai sữa và tập cho bé ăn cùng gia đình.
• Bé leo cầu thang nhanh nhẹn, dễ dàng. Đây cũng là thời điểm bé tròn 24 tháng – độ tuổi các bác sĩ khuyến khích nên dừng bú mẹ.
• Mẹ mắc bệnh truyền nhiễm hoặc gặp vấn đề về bầu vú như nứt đầu vú cũng có thể cân nhắc cai sữa cho bé.

Cách cai sữa cho con đúng chuẩn, an toàn

Bên cạnh việc xác định thời điểm cai sữa, mẹ cũng cần áp dụng phương pháp phù hợp để bé thích nghi dễ dàng. Quá trình này nên diễn ra từ từ thay vì đột ngột. Nếu trước đây bé bú mẹ 7 – 8 lần/ngày, mỗi lần 10 phút, mẹ có thể giảm dần còn 3 – 4 lần/ngày, mỗi lần khoảng 3 phút, sau đó ngừng hẳn.

Cách này giúp bé làm quen dần, đồng thời giúp mẹ tránh căng sữa hay viêm vú do lượng sữa giảm đột ngột. Để cai sữa hiệu quả, mẹ có thể tham khảo một số bí quyết sau:

• Khi bé đòi bú buổi chiều, mẹ hãy đánh lạc hướng bằng các hoạt động khác hoặc dỗ dành để bé đợi đến giờ ngủ.
• Mẹ có thể nhỏ vài giọt sữa mẹ vào miệng bé trước khi cho bú bình hoặc vắt vào bình sữa để bé quen dần với việc bú bình.
• Không cai sữa vào mùa hè hoặc thực hiện quá đột ngột vì có thể khiến bé quấy khóc, biếng ăn.
• Tránh cai sữa khi bé đang ốm, đặc biệt là tiêu chảy, vì lúc này hệ tiêu hóa còn yếu, dễ bị rối loạn dinh dưỡng.

Sau khi cai sữa, mẹ cần xây dựng thực đơn thay thế khoa học, đầy đủ dinh dưỡng với chất đạm, chất béo, tinh bột, vitamin và khoáng chất. Bữa ăn nên chia nhỏ, đa dạng thực phẩm để tạo hứng thú cho bé, đồng thời chế biến mềm, loãng, dễ nuốt, hạn chế gia vị.

Bên cạnh dinh dưỡng từ thực phẩm, mẹ nên bổ sung thêm sữa công thức để đảm bảo bé có đủ dưỡng chất cho sự phát triển toàn diện. Do hệ tiêu hóa của bé chưa hoàn thiện, chuyên gia khuyến nghị mẹ nên chọn loại sữa mát, dễ tiêu hóa để bé hấp thu tốt hơn.

Câu hỏi thường gặp khi nuôi con bằng sữa mẹ

Nuôi con bằng sữa mẹ là hành trình đầy yêu thương nhưng cũng không ít băn khoăn. Dưới đây là một số câu hỏi thường gặp giúp mẹ hiểu rõ hơn về quá trình nuôi con bằng sữa mẹ và cai sữa đúng cách.

Khi nào sữa mẹ hết chất dinh dưỡng?

Trong khoảng từ 6 tháng đến 24 tháng tuổi – giai đoạn được khuyến nghị để bắt đầu cai sữa, chất lượng sữa mẹ có thể giảm nhẹ về thành phần dinh dưỡng và kháng thể. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là sữa mẹ mất đi giá trị. Sữa mẹ vẫn là nguồn dinh dưỡng quan trọng và dễ hấp thu, giúp hệ tiêu hóa non nớt của bé phát triển tốt.

Trẻ sơ sinh có thể nhịn đói bao lâu?

Khoảng 1,5 đến 3 giờ là thời gian trung bình để trẻ sơ sinh cảm nhận cơn đói. Khi bé lớn hơn và đã quen với lịch bú, khoảng thời gian nhịn đói có thể kéo dài tối đa 4 giờ. Tuy nhiên, dù ngày hay đêm, mẹ cũng không nên để bé nhịn đói quá lâu, vì điều này có thể ảnh hưởng đến sự phát triển và thói quen ăn uống của con.

Bao lâu sau khi cai sữa thì mẹ hết sữa?

Sau khi bé ngừng bú, cơ thể mẹ sẽ dần giảm sản xuất sữa. Quá trình này có thể kéo dài vài tuần, vài tháng hoặc thậm chí hơn 1 năm, tùy vào cơ địa mỗi mẹ. Có những trường hợp dù đã cai sữa từ lâu, mẹ vẫn có thể tiết sữa trong một thời gian nhất định.

Việc nuôi con bằng sữa mẹ đến khi nào phù hợp phụ thuộc vào nhu cầu của bé và khả năng của mẹ. Dù lựa chọn kéo dài hay cai sữa sớm, điều quan trọng là đảm bảo bé vẫn được cung cấp đầy đủ dưỡng chất. Nếu bạn đang tìm kiếm các sản phẩm hỗ trợ chăm sóc bé như máy hút sữa, bình sữa hay thực phẩm dinh dưỡng, hãy ghé ngay Tiki Blog để cập nhật thông tin hữu ích và mua sắm dễ dàng nhé!

Xem thêm:

• Kinh nghiệm nuôi con bằng sữa mẹ: 6 nguyên tắc tối quan trọng

• Cách tư vấn nuôi con bằng sữa mẹ chi tiết, dễ hiểu

• Quy trình nuôi con bằng sữa mẹ giúp bé phát triển toàn diện