Cây xạ đen có tác dụng gì đối với sức khỏe?

Cây xạ đen là một loại dược liệu quý của Việt Nam được nhiều người tin dùng. Vậy cây xạ đen có tác dụng gì đối với sức khỏe? Trong bài viết này, Tiki Blog sẽ cung cấp các thông tin chi tiết về tác dụng của cây xạ đen đối với sức khỏe và một số lưu ý khi sử dụng loại thực vật này.

>> Xem thêm: Cây bạch quả là gì? Bạch quả có tác dụng gì đối với sức khỏe?

Cây xạ đen là cây gì? 

Cây xạ đen hay còn được biết đến với các tên gọi khác như cây ung thư (theo dân tộc Mường ở tỉnh Hòa Bình), cây quả nâu, bách giải, bạch vạn hoa, thanh giang đằng, dây gối. Loại cây này có tên khoa học là Celastrus hindsii Benth et Hook, thuộc họ dây gối (Celastraceae). Tại Việt Nam, cây xạ đen thường mọc ở khu vực rừng núi, chủ yếu là các tỉnh Hòa Bình, Thanh Hóa và Ninh Bình. Đây là loại thực vật dây leo thân gỗ có chiều dài khoảng từ 3 – 10m. Xạ đen thường mọc dưới dạng bụi nhưng cây non thường có màu xám nhạt và không có lông. Trong khi cây trưởng thành có thân màu xanh nâu và nhiều lông.

Lá cây xạ đen mọc xen kẽ, có hình dạng phiến lá bầu dục với đầu nhọn. Một chiếc lá đạt chiều dài khoảng từ 7 – 12cm và chiều rộng từ 3 – 5cm. Mép lá có răng cưa ngắn. Cuống lá của cây xạ đen có độ dài tương đối ngắn chỉ từ 5 – 7mm. Hoa của loại cây này có màu trắng, gồm 5 cánh hoa. Thường thì hoa mọc thành từng chùm ở nách hoặc ngọn lá. Chùm hoa có chiều dài khoảng từ 5 – 10cm, trong khi cuống hoa có độ dài từ 2 – 4mm. Quả của loại cây này có hình dạng tương tự như quả trứng và có chiều dài khoảng 1cm. Quả thường có màu xanh, chuyển sang màu vàng khi chín và tách thành 3 mảnh. Cây xạ đen mọc nhiều ở các vùng cao của Việt Nam, đặc biệt là các tỉnh Hòa Bình, Thanh Hóa và Ninh Bình. Loại thực vật này ra hoa vào tháng 3 – 5 và có quả vào tháng 8 – 12. Lá cây xạ đen có thể được hái để sử dụng làm dược liệu bất kỳ lúc nào. Tuy nhiên, để đạt hiệu quả dược tính cao thì bạn nên chờ cây trưởng thành. Sau khi thu hái, bạn cần rửa sạch và phơi khô hoặc sấy khô các phần của cây xạ đen để bảo quản tốt hơn.

Phân biệt cây xạ đen 

Cây xạ đen, xạ trắng, xạ vàng và xạ lai là những cây cùng thuộc họ xạ. Tuy nhiên, trong số đó, cây xạ vàng và cây xạ đen là hai loại phổ biến nhất và được sử dụng để làm dược liệu. Dưới đây là cách phân biệt cây xạ đen với những cây khác trong cùng họ:

• Cây xạ đen: Cây tươi có lá dày màu tím xanh, thân cây có màu đậm. Khi phơi khô, lá cây nát nhưng không giòn, mang mùi thơm nhẹ. Thân cây chuyển sang màu đen, mang hương thơm đặc trưng.
• Cây xạ vàng: Cây có lá mỏng màu xanh, mép lá không có răng cưa. Sau khi phơi khô, lá cây dễ bị nát, giòn. Thân cây xạ vàng chuyển sang màu trắng và không mang bất kỳ mùi thơm nào.

Bên cạnh đó, cây xạ đen cũng có thể bị nhầm lẫn với các loại cây như cây chùm rụm, cây dót và cây xạ đen Hòa Bình. Tuy nhiên, sau khi nghiên cứu thành phần, ta thấy rằng chúng có những khác biệt đáng kể, đặc biệt là khả năng ức chế tế bào ung thư phổi và gan.

Tác dụng của cây xạ đen đối với sức khỏe 

Nhiều người quan tâm đến câu hỏi “Cây xạ đen có tác dụng gì?”. Cây xạ đen, còn được biết đến với tên gọi cây ung thư. Loại cây này đã được nghiên cứu chứng minh có khả năng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư nhờ vào sự đa dạng của thành phần hóa học có trong cây, đặc biệt là trong trường hợp ung thư gan và ung thư phổi. Cây xạ đen có chứa các polyphenol như axit lithospermic, axit lithospermic B, axit rosmarinic, kaempferol 3-rutinoside, rutin, cùng với sesquiterpene và triterpene. Ngoài ra, loại cây này còn chứa các thành phần khác như axit amin, quinone, flavonoid, tanin. Nhờ vào những thành phần này, cây xạ đen có những tác dụng dược lý sau đây:

• Chống khối u: Polyphenol, flavonoid và quinone trong cây xạ đen có khả năng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư làm cho chúng dễ dàng bị tiêu hủy. Từ đó giúp ngăn chặn hình thành khối u và sự lan rộng của ung thư.
• Chống oxy hóa: Cây xạ đen có khả năng chống oxy hóa bằng cách ức chế tác động của các gốc tự do lên tế bào giúp giảm thiểu tác động tiêu cực của chúng.
• Chống nhiễm khuẩn: Hợp chất saponin triterpenoid trong xạ đen giúp bảo vệ cơ thể khỏi sự xâm nhập của vi khuẩn.

Theo Đông y, cây xạ đen có vị chát, đắng, tính hàn và có những tác dụng sau:

• Điều trị viêm gan, xơ gan và hỗ trợ điều trị gan nhiễm mỡ gây sự thay đổi màu da.
• Giải độc, giảm viêm và điều trị mụn nhọt trên da.
• Ổn định huyết áp, kích thích tuần hoàn máu.
• Giúp giải tỏa căng thẳng, làm dịu tâm lý và tăng cường hệ miễn dịch.
• Có tác dụng chữa khối u.
• Trị các bệnh liên quan đến xương khớp và cột sống.

Tuy liều dùng cây xạ đen phụ thuộc vào từng bài thuốc cụ thể nhưng bạn chỉ nên dùng tối đa khoảng 70g/ngày và cần hỏi ý kiến của bác sĩ để được giải đáp đầy đủ.

Một số bài thuốc làm từ cây xạ đen 

Nếu đã biết cây xạ đen có tác dụng gì thì bạn nên tận dụng loại cây này để tăng cường sức khỏe. Xạ đen có thể được sử dụng như một loại dược liệu lấy cả thân, cành và lá, bất kể tươi hay khô. Dưới đây là một số bài thuốc phổ biến được làm từ cây xạ đen:

• Làm mát cơ thể, thúc đẩy tiểu tiện, kích thích kinh nguyệt: Bạn có thể phơi khô và rang vàng cây xạ đen (15g) cùng với hoa kim ngân (12g). Sau đó hãm nước và uống trong suốt ngày còn lại.
• Nâng cao sức đề kháng, giảm căng thẳng: Bạn có thể nấu sắc và lấy nước uống hàng ngày từ cây xạ đen, nấm linh chi và giảo cổ lam (mỗi loại 15g).
• Hỗ trợ điều trị các bệnh liên quan đến gan: Bạn có thể nấu 2 lít nước với cây xạ đen (50g bao gồm lá và thân cây), nhân mật (10g) và cà gai leo (30g). Sau đó lọc và lấy nước uống hàng ngày.
• Giải độc gan, hỗ trợ hệ tiêu hóa, phòng chống ung thư: Bạn có thể đun sôi 1.5 lít nước với 100g cây xạ đen, 100g cây xạ vàng, 30g cây B1 và cây máu gà (kê huyết đằng). Sau đó lọc và để nguội rồi uống hàng ngày. Một phương pháp khác là nấu 70g cây xạ đen (bao gồm lá và thân cây), sau đó lọc và để nguội rồi uống hàng ngày.
• Cầm máu, điều trị mụn nhọt: Trước tiên hãy làm sạch da cẩn thận. Sau đó lấy khoảng 3 – 5 lá cây xạ đen tươi đã giã nát và đắp lên vùng da cần điều trị. Cuối cùng, băng bó lại để ngăn ngừa nhiễm trùng.
• Hỗ trợ trong việc điều trị ung thư gan và ung thư phổi: Bạn có thể sắc lấy nước uống từ cây xạ đen, hoàn ngọc (mỗi loại 50g), bán chi liên (10g) và bạch hoa xà (20g). Nên uống sau mỗi bữa ăn khoảng 30 phút và uống 2 lần/ngày.

Một số lưu ý khi sử dụng cây xạ đen 

Bên cạnh việc biết được cây xạ đen có tác dụng gì, bạn cũng cần quan tâm đến cách sử dụng của loại cây này để đạt hiệu quả tốt nhất. Dưới đây là một số lưu ý quan trọng khi sử dụng cây xạ đen:

• Không sử dụng vượt quá liều lượng cho phép vì có thể gây tụt huyết áp, hoa mắt, chóng mặt.
• Không nên để qua đêm hoặc dùng quá liều khi uống nước hoặc trà từ cây xạ đen đã chế biến. Thay vào đó, bạn cần tuân thủ theo hướng dẫn về lượng dùng và thời gian.
• Cây xạ đen có tác dụng an thần và chữa mất ngủ nên có thể gây buồn ngủ hoặc ngủ gật.
• Nên tránh sử dụng cây xạ đen đối với những người bị bệnh thận vì nó có thể gây suy thận.
• Không được tự ý điều chỉnh liều lượng hoặc kết hợp với các loại dược liệu khác nhằm tránh gây ra những tác dụng không mong muốn.
• Phụ nữ đang mang thai, cho con bú hoặc trẻ nhỏ dưới 5 tuổi không nên sử dụng cây xạ đen. Trong trường hợp muốn sử dụng cây xạ đen để điều trị các bệnh ung thư thì cần tham khảo ý kiến của bác sĩ.
• Để đảm bảo hiệu quả của cây xạ đen, bạn nên hạn chế uống cùng với thức uống có cồn và một số loại thực phẩm như cà pháo, đậu xanh, măng chua, rau muống… vì chúng có thể làm giảm tác dụng của cây xạ đen.
• Nếu đang sử dụng thuốc Tây y để điều trị thì bạn nên để cách nhau ít nhất 30 phút giữa việc uống thuốc Tây và thuốc từ cây xạ đen. Từ đó giúp đảm bảo hiệu quả và tránh tương tác thuốc.

Câu hỏi thường gặp

Vậy là Tiki vừa cùng bạn tìm hiểu về việc cây xạ đen có tác dụng gì đến sức khỏe. Cây xạ đen là loại cây dây leo có nhiều công dụng trong y học cổ truyền như chữa ung thư, viêm khớp, đau lưng, mất ngủ, giảm cholesterol… Tuy nhiên, cây xạ đen cũng có những tác dụng phụ và chống chỉ định nếu sử dụng không đúng cách. Do đó, bạn nên tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi dùng cây xạ đen để đảm bảo an toàn cho sức khỏe.